از نمونه های روشن امر به معروف و نهی از منکر این است که دسته جمعی، توسط مسلمانان این سنت نیکو برگزار شود. امر به معروف و نهی از منکر، برای این تشریع شده است تا طغیان گری رشد نکند (چه طغیان در برابر خدا، چه در برابر خلق خدا)، جامعه ای که به سنت امر به معروف و نهی از منکر عمل نمایند، جامعه ظلم ستیز و شایستگان و زمینه مساعد برای رویش عدل خواهد بود، و جامعه ای که در برابر افراد و گروه های خویش احساس مسؤولیت نکند، آرام آرام به سوی ناامنی به پیش خواهد رفت و زمینه های رشد نابود خواهند شد و استعدادها به هدر خواهند رفت، و در نتیجه، زمینه های ناهنجاری های تربیتی به وجود خواهند آمد؛ از این رو، خداوند، یکی از وظایف مؤمنان را در شرایطی که اختلاف میان گروه های جامعه بالا گیرد، اجرای امر به معروف و نهی از منکر عنوان می دارد، آن هم به صورت بسیج عمومی و در این زمینه می فرماید: «و اگر دو طایفه از مؤمنان با هم بجنگند، میان آن دو را اصلاح کنید و اگر [باز] یکی از آن دو بر دیگری تعدی کرد، با آن [طایفه ای] که تعدی می کند، بجنگید تا به فرمان خدا باز گردد. پس اگر باز گشت، میان آن ها را دادگرانه سازش دهید و عدالت کنید، که خدا دادگران را دوست می دارد».
در یکی از شأن نزول های این آیه گفته اند: «میان دو طایفة اوس و خزرج، نزاعی به وجود آمد که نزدیک بود، کار به جاهای باریک بکشد و این آیه نازل شد و مسلمانان را مکلف ساخت که در چنین مواردی باید دخالت کنند و به نزاع پایان دهند، این یکی از مهم ترین راه ها برای جلوگیری از اختلافاتی است که کمر مسلمین را شکسته و بدترین راه نفوذ دشمنان اسلام است که همواره از این حربه استفاده نموده اند. شعار، اختلاف بینداز و حکومت کن! یکی از شعارهای مهم استعماری است که در طول تاریخ بر مسلمانان و اقلیت ها اجرا شده است.
اکنون هم، تنها راه مطمئن برای نجات جوامع اسلامی، عمل به همین دستور کوتاه قرآن و احیای این سنت است که همگان مشارکت کنند. و دولت ها و ملت ها، با هم بسیج گشته، به نبرد طغیان گران برخیزند، که از آشکارترین مصادیق امر به معروف و نهی از منکر به حساب می آید. از آن جا که پیامبر گرامی اسلامی - صلی الله علیه و آله - حاکم دولت اسلامی است و بر جان ها ولایت دارد، نخستین مخاطب این آیه است و مردم را به این سنت حسنه برای رسیدن به آرامش و امنیت در عمل تشویق و تأیید فرموده است که امر به معروف و نهی از منکر، یکی از مهم ترین راه های تربیتی اسلام است، به ویژه در جایی که لازم باشد، دسته جمعی انجام شود. و چون مراحل امر به معروف و نهی از منکر نیز در بحث ما نقش دارد که می توان آن را دارای کاربرد تربیتی دانست؛ از این رو، باید، مراحل و مراتب آن را نیز بیان کرد.
مراحل امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر، حساسیت عمومی در برابر گناه است که نمی گذارد، فرد و جامعه به سوی بی بند و باری و سقوط پیش برود، و یکی از سنت های مهم است که در هر شرایط قابل اجرا است و شباهت فراوان به نماز دارد؛ زیرا، نماز را در هیچ حالی نباید ترک کرد. امر به معروف و نهی از منکر نیز در هیچ شرایطی نباید ترک شود؛ بلکه به مراتب پایین تر باید اکتفا نمود. چنان که نماز نیز مراتب دارد، اگر در حال ایستاده نشد، باید نشسته انجام شود. اگر آن هم امکان پذیر نبود، با اشاره، اگر با اشاره نشد، در دل باید خواند، امر به معروف و نهی از منکر نیز دارای مراتبی است که اگر با زبان و عمل امکان نداشت، با انکار قبلی از منکرات و زشتی ها باید اعلام انزجار کرد و همان گونه که نماز از کارهای زشت باز می دارد، امر به معروف و نهی از منکر نیز چنین است، خداوند درباره نماز می فرماید: «و نماز را برپا دار، که نماز از کار زشت و ناپسند باز می دارد، و قطعاً یاد خدا بالاتر است و خدا می داند، چه می کنید».
حدیثی است که از امام باقر و امام صادق - علیهم السلام - درباره امر به معروف و نهی از منکر روایت شده است: امر به معروف و نهی از منکر دو آفریده از آفریدگان خداوندند. کسی که آن دو را یاری نماید، خداوند به او عزت می بخشد و کسی که آن دو را خوار نماید، خداوند تعالی خوارش می کند.
امر به معروف و نهی از منکر و نماز تأثیرات اجتماعی یکسان دارند و هر دو از زشتی ها جلوگیری می کنند، مراحل آن عبارتند از:
1. مرتبه اعراض و روی گرداندن: اگر کسی با در هم کشیدن چهره، اصلاح می شود، برخورد تندتر جایز نیست.
2. مرتبه زبان: اگر با روی گرداندن اصلاح نشود، باید، با زبان خوش، نه با تندی و خشونت تذکر داد.
3. مرتبه عمل: اگر مراتب بالا کارگر نیفتاد، انسان، می تواند، دست به عمل بزند، اما اگر به ضرب و جرح منتهی شود، باید با اجازه حاکم شرع صورت گیرد، نه این که هرکس به نام امر به معروف و نهی از منکر، دست به هر جنایتی بزند و آن را امر مقدس و وظیفه شرعی جلوه دهد.
4. مرتبه قلبی: اگر انسان، نتواند، هیچ کاری انجام دهد، واجب است، از این که معروف ترک و منکر انجام شود، در دل، ناراضی شود. تا گناه در نظرش آسان جلوه نکند. این کم ترین کاری است که برای همگان و در هر حال میسر است. البته، این مراحل به نوع منکر و معروف بسته است، اگر اصول اسلام در خطر باشد، در این صورت، انکار قلبی کافی نیست؛ در چنین شرایطی، وظیفه حاکم اسلامی و دیگر مسلمانان، حرکت و ایستادن در مقابل طغیان گری است؛ همان گونه که امام حسین - علیه السلام - هدف قیام خود را امر به معروف و نهی از منکر بیان می کند.
منبع : http://tebyan-zn.ir
بهترین و مؤثرترین امر به معروف